نشست رونمایی و نقد کتاب دولت و سیاست اجتماعی در ایران، روز گذشته در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد. در این نشست روزبه کردونی، مدیر موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی، فرشید یزدانی، پژوهشگر حوزه تامین اجتماعی و علی‌اکبر تاج‌مزینانی، رئیس دانشکده علوم اجتماعی علامه طباطبایی به نقد و بررسی کتاب پرداختند و معصومه قاراخانی، هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی و نویسنده کتاب نیز توضیحاتی در مورد اثر دادند. این برنامه با همکاری انجمن علمی دانشجویی سیاستگذاری اجتماعی و گروه سیاستگذاری اجتماعی انجمن جامعه‌شناسی ایران برگزار شد.
گزارش تصویری نشست رونمایی و نقد کتاب دولت و سیاست اجتماعی در ایران
در ابتدای نشست معصومه قاراخانی به روایت مسائل و مشکلات پیش روی خود در مسیر نوشتن این کتاب پرداخت و گفت: سال ۸۶ که ایده سیاست اجتماعی به ذهن من رسید با اینکه هیچ آشنایی با این حوزه نداشتم با مشاهده چند مقاله انگلیسی و با توجه به روحیه عملگرایم حدس زدم شاید این حوزه بتواند دغدغه‌های ذهنی من را پوشش بدهد و با سماجت این موضوع را دنبال کردم. چون منبعی در این حوزه نبود و من نمی‌دانستم باید پیش چه کسی بروم و راهنمایی بگیرم و چطور باید سیاست اجتماعی را مطالعه کنم. بنابر این خود خوانده پیش رفتم و بعدها ایده‌هایی به ذهنم رسید و نتیجه تز دکتری من بود و در این چند سال کتابی بود که می‌بینید.
قاراخانی گفت: فقدان منابع اطلاعاتی که بتواند به من کمک کند تا بتوانم داده‌های مناسب را برای پیشبرد کارم فراهم کنم، گاهی فضایی دلسردکننده در بین برخی از گروه‌های اجتماعی و اساتید ایجاد می‌کند، ولی این موارد باعث نشد من از موضوع دست بردارم و ادامه دادم. اما قضاوت درباره آنچه فراهم آمده با خوانندگان است.
دانشجویان با مفهوم سیاستگذاری غریبه هستند
در ادامه فرشید یزدانی گفت: واقعیت این است که ما در حوزه مطالعات رفاه و برنامه‌ریزی رفاه همیشه این دغدغه مهم را داشتیم که دانشجویان تربیت شده ما با مفهوم سیاست گذاری کاملا نا آشنا و غریبه بودند. این تجربه شخصی خود من هم بود. باید اعتراف کنیم که متاسفانه ما چه در حوزه تئوریک و چه در حوزه ادبیات نظری و چه در حوزه‌های دیگر این موضوع دچار ضعف مفرط هستیم.
یزدانی تصریح کرد: به نظر من کتاب سه ویژگی مهم دارد. کتاب مرور مبسوطی در ادبیات نظری حوزه سیاست اجتماعی دارد. یعنی تعدد منابع بکار گرفته شده در کتاب یکی از مزیت‌هاست. برای دانشجویان حوزه سیاست اجتماعی می‌تواند منبعی غنی باشد و به صورت سیستماتیک می‌توانند دیدگاه‌های نظری مختلف را در این حوزه بررسی کنند.
ورود به تحلیل عرصه سیاست‌های اجتماعی دولت‌ها
ویژگی دوم کتاب این است که به بحث مفاهیم نظری بسنده نکرده است و ادبیات نظری حوزه سیاست اجتماعی را با رویکردهای دولت‌های بعد از انقلاب آمیخته و تلاش کرده است رویکردهای کلان دولت‌ها را با ادبیات به نوعی تطبیق بدهد و ادبیات نظری و ورود به تحلیل عرصه سیاست‌های اجتماعی دولت‌ها ویژگی دوم کتاب است. ویژگی سوم این است که در بررسی دولت‌ها فقط به رویکردهای گفتمانی بسنده نکرده است و سیاست‌ها و اقدامات و برخی پروژه‌هایی را که در ادوار مختلف اجرا شده است ذکر کرده و جسورانه برای آن پروژه‌ها عناوینی انتخاب کرده است.
این پژوهشگر ادامه داد: نکته بعد جایی است که به تقسیم‌بندی دولت‌ها می‌رسید. در تقسیم‌بندی دولت‌ها باور من این نیست که بتوان به هیچ یک از دولت‌های بعد از انقلاب یک رویکرد اطلاق کرد. یعنی از دولت‌های اول تا امروز که دولت آقای روحانی است ترکیبی که در دولت‌ها سکان‌دار سیاست‌ها هستند هر کدام به یک طیف وابسته هستند. اتفاقا یکی از ویژگی‌های دولت‌های ما این است که نمی‌پذیرند به جایی وابسته هستند و خاستگاه و رویکردی برای خود قائل نیستند. این‌چنین سیاستی که اعمال می‌شود و در کتاب به برخی از آنها اشاره کرده‌اید نمی‌توان به رویکرد کلان سیاستی اطلاق کرد. چون از ابتدا طبقه‌بندی اشکال داشت و مبتنی بر طبقه‌بندی واحدی نبود.
کتاب می‌گوید سیاست‌های اجتماعی دولت‌ها ربطی به تقسیم‌بندی‌های جناحی ندارد
سخنران بعدی روزبه کردونی بود. کردونی با اشاره به اینکه تولید این کتاب گام خوبی در فضاهای گفتمانی کشور است گفت: به نظر می رسد حوزه اجتماعی در عرصه‌های سیاستگذاری به شدت به حاشیه رفته است. نکات بسیار خوبی در کتاب وجود دارد ولی باز هم باید به نقد بپردازیم تا به پخته شدن بحث کمک کند و به گفتمان منسجمی در آینده برسیم. گفتمان بازارمحور بسیار راحت است و پیچیدگی ندارد.
کتاب یک نتیجه‌گیری دارد و می‌گوید سیاست‌های اجتماعی اساسا ربطی به این تقسیم‌بندی‌های جناحی ندارد. شاید باید گفت جناح‌بندی‌های ما آن گونه که باید نیست. بحث دیگر بحث هزینه‌هاست؛ هزینه‌هایی که در برخی جداول مقایسه شده‌اند نسبت هزینه بر تولید ناخالص ملی گرفته شده است و چندان مشخص نیست که آیا این هزینه‌ها فقط هزینه‌های دولت است یا نه؟! در هزینه‌های آموزش و سلامت تفکیکی وجود ندارد و مشخص نیست.
قانون ساختار دیده نشده است
مدیر موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی گفت: بحث دیگر بحث حوزه‌ها است؛ در سیاستگذاری اجتماعی یک حوزه مهم را بدون توضیح مشخصی حذف کرده‌ایم مثلا حوزه تامین اجتماعی و به نظر من خوب است که این تبیین شود. نکته مهم در این عرصه این است که قانون ساختار دیده نشده است. بحث متغیرهای سیاست اجتماعی در مفهوم نظری آمده است و در قسمت آخر الگو ارائه کرده‌اید ولی در مباحث اشارات کافی نیست و بحث رویکردها هست و اثر آن روی سیاست اجتماعی است و به نقش متغیرهای سیاست‌های اجتماعی و اثر آنها بر سیاست اجتماعی اشاره نشده است.
در حوزه تحلیل سیاست کمبود منبع داریم
علی‌اکبر تاج‌مزینانی هم در مورد این کتاب گفت: من در مورد این کتاب باید دو سه نکته را مطرح کنم؛ یکی اینکه در مجموع کتاب نوسانی بین کتاب درسی و کاری تحقیقاتی است. به نظر من بخشی به این برمی‌گردد که ما در ادبیات موجود این خلا را داریم و در حوزه تحلیل سیاست به فارسی منبع نداریم.
تاج‌مزینانی اضافه کرد: در جایی بحث قدرت و منافع مطرح شده است و مواجهه ما با تسخیرشدگی دولت و تعارض منافع و این بازندگان و برندگان آنها شاید دغدغه‌های جدی‌تری در نسبت دولت با سیاست اجتماعی باشد که در کارهای متعدد دیگر باید به آن پرداخت و به موارد دیگری از رویکرد دولت‌محور توجه داشت. حتی می‌توان وابستگی به مسیر را در بحث‌های دیگر مورد توجه قرار داد.
در پایان این نشست معصومه قاراخانی هم گفت: بحثی که ذهن من را مشغول کرد نامگذاری دولت‌ها بود. خود من هم بعد از انجام کار و به نتیجه رسیدن، فکر می‌کردم اطلاق این عناوین به دولت‌ها درست نیست اساسا من هم می‌خواستم همین را آزمون کنم که آیا در دولت مشهور به عدالت‌گرا این رویکرد دیده می‌شود یا نه؟! اینکه ببینیم دولت‌ها در چه رویکردی هستند و با یک چهارچوب نظری از پیش تعیین شده شناسایی کنیم، باید براساس مفاهیمی که وجود دارد شاخص‌هایی را تعیین کنیم و بعد بگوییم اطلاق می‌شود یا نه و این کاری بیش از کار من است. قبل از کار من، این کار باید انجام می‌شد و من براساس داده‌های موجود و آنچه که تحلیلگران سیاسی ارائه کرده‌اند عمل کرده‌ام و به نظر من این خود کار پژوهشی جداگانه‌ای می‌طلبد و باید براساس مدل‌های سیاسی دنیا ببینیم در دنیا چه مدل‌هایی هستند و آن مدل‌ها را در ایران بررسی کنیم.
صدای بی‌قدرتان باشم
قاراخانی اظهار کرد: در علوم اجتماعی رویکرد انتقادی وجود دارد و رویکرد انتقادی با نقد دیدگاه پوزیتیویستی (اثبات گرایانه) و فراتر رفتن از دیدگاه تفسیری وبری بر این اعتقاد دارد که باید صدای بی‌قدرتان باشید و صدای کسانی باشید که قدرت ندارند. آنچه که من خواسته‌ام در این کتاب بگویم، سعی بر بی‌طرفی بوده است. به قول وبر سعی کنید بی‌طرف باشید ولی ۱۰۰درصد نمی‌توانید این کار را بکنید و من به استاد بزرگ جامعه شناسی وبر اقتدا می‌کنم، سعی خود را کردم و فقط اینقدر توانستم. کمااینکه من وقتی به سراغ چنین موضوعی می‌روم دغدغه‌هایی دارم و این دغدغه‌ها من را به سمت این موضوع سوق می‌دهد دغدغه من رفاه ملت ایران و ایجاد عدالت و بی طرفی در بین ملت ایران است و سعی می‌کنم بی‌طرفانه گزارش کنم.
