تصویر زیر طی روزهای اخیر از مجموعۀ گستردۀ شستا در رسانه‌ها منتشر شده است. شستا یا همان شرکت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی از محل حق‌بیمه‌های پرداختی مردم ایجاد شده است و ماهیت عمومی غیردولتی دارد؛ به بیان ساده، سازمان تأمین اجتماعی و شرکت‌های تابعۀ آن دولتی نیست اما طی روندی تاریخی مداخلۀ دولت‌ها در آن مدام افزایش یافته است. انجمن بین‌المللی تأمین اجتماعی (ISSA) به سازمان‌های تأمین اجتماعی توصیه می‌کند که ۳۰-۲۵ درصد ذخیرۀ خود را صرف بنگاه‌داری کنند؛ چراکه تأمین اجتماعی سازمانی اجتماعی است و نباید درگیر بنگاه‌داری اقتصادی شود. در ایران، مجموعه‌ای از عوامل نظیر ضعف نظام بانکی، فشارهای سیاسی، نوع مواجهۀ دولت با مسئلۀ بیمۀ اجتماعی موجب شده تا به‌تدریج مجموعۀ اقتصادی عظیمی ذیل سازمان تأمین اجتماعی شکل بگیرد.
قواعد حاکم بر نظام‌های تأمین اجتماعی تاحدزیادی متأثر از تعاونی‌های قرن نوزدهم است؛ حتی در بسیاری جزییات تا به امروز. در ایران، سازمان تأمین اجتماعی که در دولت مصدق باعنوان سازمان بیمۀ اجتماعی کارگران تأسیس شد طی عمر تقریباً ۷۰ سالۀ خود نتوانسته موجودیت متناسب با فلسفۀ وجودی خود را حفظ کند و هرچه‌بیشتر به مناسبات اقتصادی و سیاسی غالب، تن داده است، گفتگو با ذی‌نفعان اصلی خود را رها کرده و تلاش مؤثری برای یافتن شرکای اجتماعی جدید نکرده، و هر چه جلوتر آمده انرژی بیشتری را صرف لابی‌کردن و امتیازدادن به بدنۀ قدرت کرده است. در این باره بحث‌های مفصلی هست، و دربارۀ استدلال‌هایی که از واگذاری شرکت‌های شستا طی روزهای اخیر مطرح می‌شود نیز حرف و حدیث‌های بسیاری وجود دارد. اما بیان چند گزارۀ پراکنده که در سال‌های اخیر از مجموعۀ شستا منتشر شده، شاید خالی از فایده نباشد.
ارزش کل شستا حدود ۱۰۰ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود، این رقم کمتر از بودجۀ سال ۹۹ سازمان تأمین اجتماعی است. یعنی اگر کل شستا قابل نقدشدن باشد، حتی کفاف یک سال هزینه‌های سازمان را نمی‌دهد. از مجموع بودجۀ سالانۀ سازمان تأمین اجتماعی حدود ۹۰ درصد از محل حق‌بیمه‌ها تأمین می‌شود؛ در سال ۹۹ حول و حوش ۱۰۰ هزار میلیارد تومان.
براساس گزارشی که در سال ۹۶ منتشر شده، از مجموع ۲۲۳ شرکت مجموعۀ شستا، حدود ۲۰۰ شرکت بابت رد بدهی‌های دولت به سازمان تأمین اجتماعی واگذار شده است. به‌لحاظ ارزش ریالی، این شرکت‌ها حدود ۶۰ درصد ارزش شستا را تشکیل می‌دهند. چیزی معادل ۳۰ درصد ارزش شستا نیز شرکت‌های احداثی و ایجادی هستند که عموماً با فشارهای سیاسی به‌ویژه از سوی نمایندگان مجلس شکل گرفته‌اند. این دو دسته شرکت که حدود ۹۰ درصد ارزش سرمایه‌گذاری شستا هستند کمتر از ۴۰ درصد سود سالانۀ شستا را ایجاد می‌کنند. سود خالص سالانۀ شستا بین ۴ تا ۵ هزار میلیارد تومان است که سهم بسیار ناچیزی از بودجۀ سالانۀ سازمان است؛ اما مجموعۀ شستا دارایی مهمی برای بیمه‌شدگان در راستای حفظ ارزش حق‌بیمه‌ها محسوب می‌شود.
درحال‌حاضر مجموع بدهی دولت به سازمان تأمین اجتماعی بالغ بر ۳۰۰-۲۵۰ هزار میلیارد تومان است. این رقم تقریباً معادل ۲.۵ تا ۳ برابر کل ارزش شستا است.
