هاله ‌زدایی از یک کتاب تقدس ‌یافته

هر چند که کتاب “مکتب لکان:روانکاوی در قرن بیست‌­و­یکم” نوشته میترا کدیور در زمان انتشارش(۱۳۸۱) ، به دلیل کمبود منابع دست اول در حوزه­‌ی روانکاوی لکانی، در نوع خود تأثیرگذار بوده است، اما رفته­ رفته برخی از کنشگران حوزه‌­ی روانکاوی با برگزاری نوع خاصی از تبلیغات در حول این کتاب و تقدس­‌بخشی به آن_تا جایی که در ستایش آن گفته‌­اند: …با قلمی از استخوان و جوهری از خون آدمی به رشته تحریر درآمده است…_ ضمن اینکه هر نوع تألیف و ترجمه­‌ی حتی دستِ ­اول در حوزه‌­ی روانکاوی را تقبیح می‌­کردند، هم‌زمان امکان هرگونه خوانشِ انتقادی از این کتاب را مسدود کرده و آن را یگانه مرجع معتبر در حوزه‌­ی روانکاوی لکانی در ایران اعلام کردند.

در دهه­‌ی اخیر تعداد قابل‌توجهی مقاله و کتابِ دست اول در حوزه­‌ی روانکاوی لکانی ترجمه و منتشرشده است و به‌تبع آن ضمن اینکه این حوزه از انحصار عده‌­ای خارج‌شده، مبنایی برای خوانش انتقادی کتاب مکتب لکان هم فراهم آمده است. از رهگذرِ این فضای جدید، برای ما هم به‌عنوان علاقه­مندانِ به روانکاوی لکانی، امکانی حاصل شد که با فرا گذاشتن هاله­ تقدسِ آن کتاب، درخصوص ابهاماتی که از این کتاب داریم طرح پرسش کنیم و از این طریق و همچنین با دریافت پاسخ مناسب و مستند از سوی نویسنده محترم کتاب، به گسترش و پرورش فضایِ نقد و گفتگو کمک کنیم. در این نوشتار ما سه مقاله­­ کتاب را به‌عنوان «مشت نمونه خروار» انتخاب کردیم تا ازنقطه‌نظر استانداردهای استناد و ارجاع و همین‌طور اخلاق در امانت‌داری، موردبررسی قرار دهیم. این مقالات عبارتند از: «روانکاوی در مکتب لکان:یک مقدمه»، «هیستریک­‌های امروزی» و «معالجه جنون».

“مولفِ”کتاب، در بخش«روانکاوی مکتب لکان:یک مقدمه»، پاراگراف اول از صفحه ۳۱ را بدون هیچ اشاره‌­ای به نام نویسنده و منبع اثر، ترجمه و ازآنِ خود کرده است. این پاراگراف: «اشتیاق روانکاو از طریق به تعلیق در آوردن همه باورها و همه دانش‌­ها عمل می‌­کند.از طریق ایجاد یک محور جدید که علامت سؤالی است در مکان یک مدلول. در روانکاوی زمانی فرا می‌­رسد که شخص دیگر نمی­‌داند کلمات چه معنایی می­‌دهند. زمانی که معنای قاموسی کلمات بتدریج جای خود را به معنای جدیدی می­‌دهد که از خلال پیشروی سخن بروز می­‌کند. معنایی که قدم­ به­ قدم یا غلط­‌به‌غلط بنا می­‌شود»، ماحصل ترکیب دو جملۀ جداگانه زیر از سخنرانی میلر است که در شماره ۱ مجله Lacanian ink با عنوان Miller’s Perversion در تاریخ ۱۹۹۰/۱۰/۲۰ توسط انتشارات Wooster Pr به اسمِ Josefina AYERZA چاپ شده است:

«That desire which operates through the suspension of all beliefs and knowledge, through the introduction of a question mark in the place of the signified«…»You are in analysis as soon as you no longer know what words mean. You are in analysis as soon as lexical meaning is progressively undone by new meaning surging forth from actual speech, new meaning constructed in analysis step by step or rather mistake by mistake.»

متن “هیستریک‌­های امروزی” هم بدون اشاره به منبع و آدرسی که از آن ترجمه شده است، حاصل تکه ­تکه کردن و پس­‌و­پیش کردن مقاله Palomera و سپس بازسازی مجدد آن از طریق اتصالِ دوباره­‌ی اجزای تجزیه­‌شده است.این مقاله­ با عنوان The Ethics of Hysteria & of Psychoanalysis در شماره ۳ مجله Lacanian ink به تاریخ ۱۹۹۱/۰۴/۲۰ توسط انتشارات Wooster Pr بنام Vicente Palomera چاپ­شده است. در ادامه، به برخی از نمونه­‌هایی اشاره می‌­کنیم که نشان می­‌دهد “مولف” چگونه مقاله­‌ای را که از پالومرا ترجمه کرده است، از طریق ترکیب‌­زدایی و سپس ترکیب­‌بندی مجدد جملات و پاراگراف­‌های آن در قالبِ متنی متفاوت و به اصطلاح “تألیفی” سامان‌دهی کرده است. پاراگراف اول و دوم “هیستریک‌­های امروزی” محصول ترجمه­ از منبعی است که به مشخصات آن اشاره کردیم:

It is well known that Freud inaugurated an entirely new mode of human relations from listening to hysterics. The birth of psychoanalysis depends on this encounter with hysteria, but we should actually ask ourselves – as Lacan himself did – where have the hysterics of yesterday gone? Those marvelous women, the Anna Os, the Emmy von Ns; etc., whose lives belong to a lost world. Lacan related the birth of psychoanalysis to the Victorian times, since Victoria was she who knew how to impose her ideals in an era which bears her name. Lacan said in his Seminar “this kind of havoc was necessary to produce what I call a waking …”In the present, do hysterics play havoc with the social field? Has hysteria displaced itself into the social field?

«همه می­دانند که فروید با گوش فرا دادن به هیستریک‌­ها قادر شد نوع جدیدی از روابط انسانی را ابداع کند. تولد پسیکانالیز مدیون همین ملاقات با هیستری است. لکان تولد روانکاوی را مدیون عصر ملکه ویکتوریا می داند. ویکتوریا کسی بود که می­‌دانست چگونه ایده­‌آل­‌هایش را به عصری که نام او را به دوش می­‌کشد تحمیل کند. لکان چنین می­گوید: «یک چنین ویرانی لازم بود تا آنچه را که من بیداری می‌­نامم ایجاد کند»… «آیا امروز هم هیستریک‌­ها همان ویرانی را در عرصه اجتماعی به وجود می‌­آورند؟ آیا آنها به گونه­‌ای در این عرصه جابجا شده‌­اند؟ واقعاً هیستریک‌­های دیروزی چه شدند؟ آن زنان اعجاب انگیز «آنا او»،«اِمی فون‌اِن» کجا رفتند؟ آیا آنها به دنیایی از دست رفته تعلق دارند؟»(ص ۱۰۵). 

در متن بالا، جمله‌­ای از لکان در انتهای پاراگراف اول در گیومه گذاشته شده و چنین می­‌نماید که جملات پیش‌­و‌­پسِ آن و همچنین دیگر جملاتی که در داخل گیومه نیستند از آنِ خود مؤلف است. همین‌طور در پاراگراف اولِ صفحه ۱۰۶،در قالب نقلِ قولی، این­‌گونه به نویسنده اصلی مقاله اشاره می­شود:«ویسنت پالومرا» می­‌گوید:هیستریک در تئوری… . روانکاوی هم اخلاقی است… . این نقل بجای قول، قائل را در گیومه گذاشته است، بنابراین مشخص نیست که تا کجای پاراگراف_که از هفت جمله تشکیل­ شده است_ مربوط به پالومرا است.در ادامه برای تعلیق کامل نویسنده اصلی،در درون متنِ پالومرا، نقلِ­ قولی از خودِ وی آورده­‌شده و وانمود می­‌شود که ۲۲ پاراگراف دیگر که با تغییر شکل‌های گوناگون از مقاله اصلی رونویسی شده­‌اند، نوشتۀ “مولف” کتاب مکتب لکان است. در همین راستا در جمله‌­ی صفحه‌­ی ۱۰۷ کتاب از مقاله­‌ی هیستریک­‌های امروزی،”نویسنده” کتاب، حتی مثالی را که پالومرا در متن مقاله‌­اش می­‌آورد،از آنِ­ خود کرده است: «برای نشان دادن مطالبم مثالی را که انتخاب کرده‌­ام یک سوژه تاریخی است که شهرتی جهان‌گیر دارد…» که ترجمه این جمله از متن اصلی است: Although you may easily illustrate this with any case of hysteria, I’d rather choose one which is certainly well known to you .
همان‌گونه که می­بینیم ترجمه جمله مذکور در قالب اول شخص مفرد (برای نشان دادن مطالبم) طوری تحریف شده است که گویی این خودِ”نویسنده”است که در لابه‌­لای مقاله‌­اش،یک مثال تاریخی هم مطرح می ­کند! از سوی دیگر متنِ اصلی مقاله پالومرا به طور طبیعی استنادات و ارجاعاتی به افراد مختلف دارد از این‌­رو وقتی خواننده­ به ترجمه آن استنادات در کتاب برمی­‌خورد، دوباره این تصور قوت می­گیرد که این”مولف” است که مثلا به استراچی ارجاع می­‌دهد،مانند جمله اولِ پارگراف صفحه ۱۰۹ کتاب:« استراچی می­نویسد:«او مثل یک برده[در معدن] کار می‌­کرد».جمله مذکور ترجمۀ ارجاع درون­‌متنی خودِ پالومرا به استراچی است: Strachey resumes it very well. “She worked like a slave in a mine.

مطالب بخش «معالجه جنون» نیز ترجمه مقاله Louis Gault است که “مولف” محترم بدون هیچ اشاره­‌ای به منبع و نام صاحبِ­‌اثر، در فرایند جابه‌­جاییِ جملات و پاراگرف­‌های متن اصلی، موفق به جعل متنی با ترکیبِ متفاوت و احتمالاً غیرقابل ردیابی شده است. مقاله مذکور در سال ۲۰۰۷ با عنوانTwo Statuses of the  Symptom: ”Let Us Turn to Finn Again در مجموعه The later Lacan به ویراستاری Veronique Vorus و Bogdan Wolf و به­‌نامِ Jean-Louis Gault توسط انتشارات State University of New York  چاپ شده است. البته اصل مقاله به زبان فرانسه و با این مشخصات چاپ شده است: GAULT, Jean-Louis, Deux statuts du symptôme. “Let us turn to Finn again”, la Revue La Cause Freudienne, publisher: l’Ecole de la Cause Freudienne 01/01/1998, n°۳۸, ۱۶۰ pages, language: French, page:21-27, Paris, France.

لازم است به این نکته هم اشاره کنیم که اصلاً کلمه جنون در عنوان مقالۀ اصلی یعنی: «دو وضعیت سمپتوم: “بگذارید دوباره به Finn برگردیم“، وجود ندارد. همین‌طور برای رد­ گم­ کردنِ بیشتر،کلمه Finn از مقاله­ ترجمه‌­شده برداشته شده تا از طریق گوگل ­کردن نیز قابل ردیابی نباشد­. با توجه به محدودیتی که داریم در این مقاله تنها به ذکر یک نمونه از فرآیند از آنِ­ خود­ کردن مقاله اصلی توسط”مولف”بسنده می­‌کنیم.

سطرِ اول مقاله مذکور در صفحه ۱۶۳ چنین شروع می­شود:

«کلمه معالجه را در اینجا من مترادف واژه فرانسوی«traitement» به کار می­‌برم که دارای معانی متعددی است که تعدادی از آنها را بر می­‌شمرم: ۱)درمان یک بیماری؛ ۲)رفتار و سلوک؛ ۳)مجموعه فعل و انفعالاتی که بر روی مواد خام اولیه انجام می­‌گیرد تا آنها را قابل استفاده نماید (پرداخت کردن)؛ ۴)مجموعه اعمالی که بر روی داده­‌های اولیه به منظور بهره‌­برداری از اطلاعات انجام می‌­گیرد (پرداخت اطلاعات)؛ ۵)مجموعه اعمالی که با نیت شکل ­دادن به فلزات بر روی آنها انجام می­‌گیرد (پرداخت فلزات)؛ ۶)پرداخت حقوق کارمندان و … ».

اشاره به معانی متعدد یک مفهوم در ابتدای مقاله_که در اصل از میانه مقاله اصلی به ابتدای متن فارسی جابجا شده است_ این فرض را پیش می­‌کشد که”مولف”توانسته کار ساده­‌ای چون مراجعه به دیکشنری را خود انجام دهد.در حالی­که همین برشمردن معانی متعدد traitement نیز از متن اصلی ترجمه شده است. جالب است که “مولف”، ترتیب برشمردن معانی آن مفهوم را هم در متن فارسی پس­و­پیش کرده است:

Treatment is used to designate the process allowing the modification of a substance. Thus, one speaks of the treatment of a mineral, of the thermal treat-ment of a metal, or even of the treatment of radioactive waste to deactivate it. There is also the treatment of information, which involves the application of a logical or mathematical operator to raw data in order to exploit them following a program.

با توجه به محدودیت صفحه که برای ادامه نقد و بررسی کتاب مکتب لکان داریم، امیدواریم که در یادداشت بعدی ضمن ادامه و تکمیل بحثی که شروع کرده‌­ایم، بتوانیم سطوح دیگری از کتاب را مورد بررسی قرار دهیم؛ به‌عنوان مثال در خلال تجزیه متون اصلی به قطعات مختلف و دوباره متصل­ کردن آنها توسط نویسنده کتاب مکتب لکان، تغییراتی در مضمون و معنی متن فارسی رخ داده است که بررسی آن نیز می­‌تواند مسیرهای روشنی برای آینده رقم بزند.