انگاره: کولبر اصطلاحی است که توسط مردم محلی مناطق کردنشین به افرادی گفته میشوند که برای کسب درآمد زندگی خود، به حمل اجناسی بین دو طرف خط مرزی مبادرت میورزند.
کولبران بیشتر در استانهای آذربایجان غربی،کردستان، کرمانشاه و سیستان و بلوچستان مشغول به کار هستند.کولبران به خاطر بیکاری و از روی ناچاری و در قبال دست مزد ناچیز اقدام به حمل و ورود کالای خارجی میکنند.کالایی که طبق تعریف قانون قاچاق محسوب میشود بر روی پشت کولبران یا از طریق حمل با حیوان بارکش از مناطق صعبالعبور مرزی به داخل شهرها و روستاهای مرزی انتقال داده میشود بیشتر این اجناس تلویزیون، کولر، بخاری، سیگار، لاستیک خودرو، پوشاک و منسوجات هست.
کولبری در استانهای مرزی بیشتر رواج دارد و جزو یکی از خطرناکترین کارها در ایران محسوب میشود. کولبران را جوانان و افراد میانسال تشکیل میدهند که فقط برای امرارمعاش روزانه خود، روی به این شغل خطرناک آوردهاند. بازه سنی این کارگران مرزی بین ۱۳ الی ۶۰ سال هست. صدها نفر از کارگران کولبر جان خود را در مرزهای ایران ازدستدادهاند. بسیاری از کولبران در مسیر حمل کالا از مرز، علاوه بر اینکه گرفتار بهمن میشوند یا در اثر پرتاب از صخرهها و غرق شدن در رودخانه کشته میشوند، توسط مأموران مرزی مورد اصابت گلوله قرار میگیرند و کشته میشوند. بیشتر آنها در حین گذر غیرقانونی از مرز بدون اخطار قبلی هدف تیراندازی نیروهای مرزی قرار میگیرند. بیشترین آمار کشتهشدگان کولبر به شهرهای مریوان، سردشت، اشنویه، بانه، نوسود و کرمانشاه تعلق دارد.
بر اساس گزارش منتشرشده در سال ۱۳۹۱، آمار حوادث یک سال کولبران ۷۴ مورد مرگ و ۷۶ مورد مجروح شدن بوده است. از این تعداد ۷۰ نفر با شلیک نیروهای انتظامی ایران کشتهشدهاند و ۴ نفر بر اثر سرما یا انفجار مین یا سایر حوادث جان خود را از دست دادند، در سال ۱۳۹۵ تعداد ۱۵۴ کولبر در حوادث مختلف تیراندازی، انفجار مین، سرما، تعقیب و گریز کشته یا زخمی شدهاند. آمار اعلامشده کولبرانی که با شلیک نیروهای مرزبانی جان میدهند از زمان دولت حسن روحانی ۲۱۲ نفر اعلامشده است. سن این افراد بین سالهای ۱۳ تا ۷۰ ساله اعلامشده. گفته میشود بعضی از کولبرها نیز زیر فشارهای وارده بهویژه آنگاهکه کالاهایشان به دست نیروهای مرزبانی ضبطشده، خودکشی کردهاند.
این موضوع در مجلس شورای اسلامی نیز توسط نماینده سردشت و پیرانشهر بنام رسول خضری در ۲۲ اسفند ۱۳۹۵ بیان شد که کولبران در مرزها به علت شلیک گلوله توسط هنگ مرزی و نیروی انتظامی جان میبازند و به دنبال آن خانوادههای داغدارشان سرپرست و نانآور خود را از دست میدهند و همچنین این امر باعث نارضایتی عمومی در سطح منطقه میگردد. این موضوع نیز در مجلس مطرح شد که نباید به کولبران شلیک کرد بلکه چنانچه کولبری جرم محسوب میشود باید حداکثر بازداشت شوند و در دادگاه به اتهام آنان پرداخته شود.
در ۹ مرداد ۱۳۹۶ دولت دستور انسداد معابر غیرمجاز کولبران در ۴ استان مرزی شامل آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه و سیستان و بلوچستان را صادر کرد. هیئت دولت آییننامه را تحت عنوان ساماندهی مبادله در بازارچههای غیررسمی موقت مرزی را ابلاغ نمود که بر اساس آن مدیریت ۸ بازارچه مرزی جدید به گمرک ایران واگذار شد و لذا نیروی انتظامی باید نسبت به انسداد معابر آن اقدام نماید.
کولبری یا باربری یک تراژدی تلخ است که کمتر در موردش بحث یا نوشتهشده. به خاطر نا عدالتی سیستم سیاسی، نداشتن برنامهریزی و سیاست مناسب برای اشتغال و رفاه شهروندان، نابرابری در تخصیص بودجه ، نبود کارخانه و خیلی از مسائل دیگر، مردم کردستان و بعضی مناطق دیگر از سر ناچاری به کولبری روی میآورند. کاری که با معیارهای جهانی شغل نیز نمیتوان حتی جزو مشاغل سخت نامید. این شغل ازهرجهت کولبران را تحتفشار قرار میدهد و شأن انسانیشان را خدشهدار میکند و اولیهترین حقوقشان را بهعنوان شهروند از آنها میگیرد. اگر کولبری را مسئله اجتماعی بدانیم برای حل آن باید با برنامهریزی و سیاستگذاریهای اجتماعی به عمل آید، باید اشتغالزایی شود، بودجه بیشتری به این استان محروم تعلق گیرد و از توانایی جوانان در امور ادارات مختلف استفاده شود، نه اینکه یک جوان تحصیلکرده مجبور به کولبری شود. دولت بهجای آنکه بهعنوان مقصر به دنبال راهحلی برای این مسئله باشد، کولبران را مقصر میداند و آنها را قاچاقچی میخواند و این روند هنوز ادامه دارد.
بهمنظور روشن شدن زوایای پنهان این مسئله و باز شدن گرههایی که در مورد کولبری وجود دارد از دانا، کولبر کرد مریوانی در مورد کار و زندگیاش پرسیدم. او ۲۷ ساله، متأهل و فارغالتحصیل کارشناسی مدیریت دولتی است.
دس خوش زور بدلم بو