تاریخچه خشونت در روابط انسانی به درازای تاریخچه شکل گیری زندگی اجتماعی است. وظیفه تامین امنیت برای آدمهای قرون وسطی در غرب وظیفهای فردی بود. بدین معنی که هر کس ناچار بود امنیت خود را تامین کند و وقتی که ایجاد این امنیت خشونت آمیز بود فرد دو نکته را در ذهن داشت. اول اینکه حالا بخاطر خشونتی که مرتکب شده خود سزاوار برخورد خشونت آمیز شده است و دوم اینکه رفتار انتقام جویانه امکانپذیر و شدنی است. در این بین از یک سو افتراق بین رفتار خشونت آمیز برای حفظ امنیت و رفتار جنایت آمیز برای انتقام مبهم بود و از سوی دیگر میزان قدرتمندی طرف مایل به انتقام، تنها عامل کنترل کننده خشونتی بود که در این دعوا اعمال میشد. در ادامه طرف مقابل به همین منوال مقابله به مثل میکرد و اینگونه، سیر مارپیچی از خشونت به جریان میافتاد.
مشکل وقتی حادتر می شد که طرفین دایره انتقام جویی بجای افراد گروههای خویشاوندی بودند. حملات به عنوان هتاکی به کل خانواده، قبیله یا کلان تعبیر شده قصاص پشت سر هم برای تک تک یا همه اعضای خانواده و گروه خویشاوندی فرد جنایتکار اتفاق میافتاد. دایره وسعت یافته این انتقام کینه خون نامیده میشد. چیزی که قبلا خصومتی بین دو فرد بوده اکنون به تضاد بین گروههای خویشاوندی تبدیل شده است. کینه خون چنان اختلال آفرین بود که نظم و امنیت جامعه را مختل میکرد و روال جاری امور را بی ثبات مینمود به همین دلیل، تلاشها آغاز شد تا یک طرف سوم مقتدر، با تکیه بر مشروعیت برآمده از باورهای جمعی، در تنبیه عاملان خشونت جایگزین قربانیان شود. این طرف سوم مقتدر و مشروع که اشراف زمیندار قرون وسطی برای کنترل اوضاع از آنان استفاده کردند، کلیسا بود.
نوربرت الیاس، فیلسوف و جامعه شناس آلمانی-بریتانیایی در بررسی فرایند تمدن به این نتیجه رسید که بشر هر چه متمدن تر شد از خشونت ظاهری بیشتر فاصله گرفت. او تحت نظریه متمدن شدن از کنترل هیجانات طبیعی و واگذاری مشروعیت اعمال خشونت به دولت سخن میگوید. واقعیت این است که برقراری نظم و امنیت در جامعه توسط ساختار سیاسی و تنفیض این وظیفه به دولت به عنوان یکی از محصولات فرایند متمدن شدن، به نسبت قدمت تاریخ زندگی بشر پدیدهی جدیدی است. اگر خودداری از اعمال خشونت علنی و جمعی را یکی از روندهای اصلی منجر به توسعه تمدن بدانیم، در قرن بیست و یکم، داعش به عنوان جمع سازمان یافتهای از افراد بشر، با اعمال خشونت عریان نسبت به مخالفان یا دشمنانش شکنندگی یکی از فاکتورهای بنیادی در توسعه تمدنی را عیان کرد. گرچه ترس از رشد تشکیلاتی تروریستی در جهان موجب شد کشورهای مختلف برای سرکوب داعش بسیج شوند، اما آنچه لرزه بر اندام انسان میاندازد بروز نشانههایی از شروع جدی روند عقبگرد انسانها به سمت توحش در سطحی قابل توجه و در شکلی سازماندهی شده است.
اگر میزان امنیت و آرامش جمعی از آستانه معینی پایین تر باشد، امکان استفاده از منابع انسانی، اجتماعی و طبیعی برای بهبود حیات موجودیتهای انسانی و اجتماعی (چه در جهت کمال انسانی و چه در جهت رفاه مادی) وجود نخواهد داشت. به همین دلیل، کنترل احساسات و پایبندی به توافقات ناشی از قراردادی جمعی از الزامات بروز و رشد تمدن است. پذیرش مشروعیت طرف سوم، در کنترل کینه خون در قرون وسطی در سطحی محلی موجب شد جوانههای تمدن در حیات اجتماعی انسانها فرصت رشد و شکوفایی یابد. پس از وقوع جنگ جهانی اول و دوم، در سطح بینالمللی نیز نیاز به حضور یک طرف سوم فراملیتی برای پیشگیری از جریان یافتن کینه خون بین دولتها ضروری به نظر می رسید. برای تحقق چنین هدفی، مجمع اتفاق ملل یا جامعه ملل در ۱۹۲۰ تاسیس شد که رسما به جنگ جهانی اول پایان داد؛ گرچه ایجاد مجلسی صلح‌جو از ملتها را می‌توان تا کتاب صلح پایدار کانت در ۱۷۹۵ پی گرفت. کانت در این اثر پیشنهاد تأسیس جامعه‌ای از ملتها را میدهد که در آن بتوان مخاصمه بین ایشان را رفع کرد و مسالمت طلبی را ترویج داد. او هدف مجلسی صلح جو از ملتها را ایجاد حکومت جهانی نمی دانست بلکه امید داشت در آن هر دولت بتواند خود را به عنوان «حکومتی آزاد» معین کند، به شهروندانش احترام بگذارد، به شهروندان دیگر دُول، به عنوان موجوداتی عُقلایی اجازه ورود و گذر از قلمروش را بدهد و در نتیجه جامعه مسالمت‌طلب جهانی ترویج شود.
سازمان ملل متحد بعد از جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۵ تأسیس و جایگزین جامعه ملل شد. اهداف این سازمان، چنان که در میثاق آن آمده است، جلوگیری از وقوع جنگ از طریق امنیت دسته جمعی، خلع سلاح و حل اختلاف‌های بینالمللی از راه مذاکره و حکمیّت بود. از بین ۲۰۵ کشور به رسمیت شناخته شده در دنیا، تا سال ۲۰۱۱، ۱۹۳ کشور عضو سازمان ملل متحد شدهاند که تعداد قریب به اتفاق کشورهای دنیاست. حال چه اتفاقی می افتد اگر کشورهایی که قویتر هستند در راستای پیگیری منافع بیشتر برای خود، از معاهدات چند جانبه خارج شوند و یا توافقات جمعی را نادیده بگیرند؟ چه میشود اگر از ابزارهای قدرت نظامی، اقتصادی و سیاسی که در اختیار دارند، برخلاف معاهدات بینالمللی به شکلی علنی و آشکار برای تحمیل دیدگاههای خود بر ملل دیگر استفاده کنند؟ نتیجه، شروع روند کینه خون بین دولتها و آغاز روندهای غیر متمدنانه حل مناقشات در سطح بین الملل است. نتیجه، تشدید فرایند عقبگرد تمدنی است و این کاری است که آمریکا در حال انجام آن است. عملکرد ترامپ از این منظر در راستای عملکرد داعش قرار میگیرد؛ گرچه در ظاهر، تفاوتشان از زمین تا آسمان باشد.
نحوه برخورد سایر کشورها با عملکرد آمریکا در رابطه با معاهدات و پیمانهای بینالمللی مانند پیمان تجاری فراآتلانتیک، توافق آب و هوایی پاریس، یونسکو، پیمان منع موشکهای هستهای میان برد و از جمله برجام نشان میدهد از یک سو با نحوه عمل آنها موافق نیستند و از سوی دیگر، در شرایط فعلی، برای مقابله با آمریکا کار زیادی نمی توانند انجام دهند. سؤال: چرا این گونه است؟ شاید بتوان در فرصتی دیگر، بخشی از مسئله را با نگاهی به منطق نظم حاکم بر روابط بین الملل توضیح داد.
