با گذشت بیش از دو سده از نخستین رویارویی نخبگان ایرانی با واقعیت عقب ماندگی ایران، که معطوف به بیان خودآگاهانه عباس میرزا پس از شکست از روسیه در دوران فتحعلی شاه بود به نظر می رسد که ایرانیان همچنان در دستیابی به حداقل های قابل قبولی از توسعه یافتگی عاجز مانده اند. با وجود کشف و بهره برداری از منابع سرشار نفت و گاز در کنار وجود جمعیتی جوان و تحصیل کرده اینک پرسش از دلایل عقب ماندگی ایران ابعادی مهم تر نیز یافته است. اینکه چگونه ممکن است در مدتی کوتاه تر از این بسیاری از کشورهای شرق آسیا در عین فقر منابع و سرمایه های طبیعی به توسعه دست یابند ولی ما همچنان در هزار توی پیشرفت سردرگم مانده باشیم؟! در هر صورت پس از درخشیدن نخستین بارقه های خودآگاهی ایرانیان نسبت به عقب ماندگی این سرزمین از همتایان غربی و شرقی اش مجموعه ای از تحقیقات و پژوهش ها پیرامون علل و دلایل این رویداد ناگوار صورت پذیرفت که ادبیاتی غنی را در زمینه توسعه و چرایی توسعه نیافتگی ایران پدید آورد. در ادامه می کوشم تا از هفت علتی سخن به میان آورم که به نظر می رسد نقش مهمتری در عقب ماندگی تاریخی ایران طی دویست سال گذشته داشته اند:
استبداد ایرانی
نخستین و پربسامدترین علتی که برای تبیین عقب ماندگی ایران در پژوهش های تاریخی- اجتماعی ذکر می شود عبارت از مفهوم” استبداد ایرانی” می باشد. استبدادی که فرد و جامعه را در مقابل اراده متغیر سلطان ناچیز تلقی کرده و از پادشاه، تصویر انسانی به غایت توانمند و غیر پاسخگو ارائه می دهد. البته روشن است که مفهوم خودکامگی ساخته و پرداخته دو قرن اخیر است و پیش از آن کمتر کسی در حقانیت پادشاهانی که آنها را ظل ا… فی الارض دانسته و حتی ایشان را به صفت، عادل می شناختند تردیدی روا می داشت! استبداد ایرانی به درختی شباهت داشت که پرورش گاه آفات بسیار بود؛ ریاکاری، دروغگویی، چاپلوسی، نخبه ستیزی و پخمه پروری فقط بخشی از این پیامدهای فرهنگی بود که تا عصرها و نسل ها ادامه می یافت. جامعه کوتاه مدت دستاورد دیگر استبداد ایرانی بود. همه امور فاقد قطعیت بودند و برنامه ریزی بلند مدت برای توسعه یافتگی دچار امتناع بود. امور زودگذر بود و نوعی ابن الوقتی و فرصت طلبی را به جامعه القاء می کرد و نهایتا فساد در آن سیستم روز به روز فراگیرتر می شد!
فقدان سنت دموکراتیک
امروزه دیگر همگان اذعان دارند که میان دموکراسی و توسعه یافتگی پیوندی وثیق برقرار است. بدون دموکراسی، از توازن قدرت، فردگرایی، حقوق بشر، عدالت و قدبرافراشتن جامعه در مقابل هجوم و هیمنه دولت خبری نیست. اما آنچه ما در ایران شاهد بوده ایم عبارت از فقدان یک سنت دموکراتیک تاریخی می باشد. در حقیقت بخش مهمی از تاریخ این مرز و بوم تاریخ شاهان و رویت ناپذیری مردم بوده است. فقدانی که با تبدیل نشدن قانون به تنها مرجع تنظیم رابطه حکومت با شهروندان، موجبات قدرت گرفتن بی سابقه حکومت در قبال جامعه را فراهم آورد. از آن پس بود که شکافی ژرف میان دولت- ملت شکل گرفت که به بیگانگی میان دو طرف انجامید. بعد از آن بود که حاکمان یکسره میل به سرکوب مردم را در وجودشان تقویت می کردند و مردم نیز شعله امید به سرنگونی حاکمان را در عمق جانشان فروزان نگه می داشتند!
نقش پیرامونی در نظام جهانی
شوربختانه باید گفت که ایران همواره نقشی پیرامونی در نظام مبتنی بر سرمایه داری جهانی داشته است. ایران از اواخر دوره صفویه وارد چنین نامعادله نابرابری شد و در دوره قاجار و پهلوی با اوج پیامدهای ناگوار آن مواجه شد. پیرامونی بودن مطابق نظریه والرشتاین ایجاب می کرد که کشورهای پیرامونی به مبداء تامین مواد خام یا بازار مصرف کالاهای کشورهای مرکز تبدیل شوند. همچنین کشورهای پیرامونی از آنجا که از مناسبات نابرابر اقتصادی جهان تاثیر می پذیرند می کوشند تا به سرعت عقب ماندگی خود را از طریق واردات تکنولوژی های کشورهای پیشرفته تامین نموده و سریعا به توسعه دست یابند، در حالی که توسعه بیش از همه روندی درونزا و مبتنی بر نوعی تمایز یافتگی نهادی می باشد. همچنین پیرامونی بودن تداوم حاکمیت های اقتدارگرایی را توجیه می کند که در صدد راهبری کشور به سوی پیشرفت سریع در کوتاه ترین زمان ممکن هستند!
تماس با لایه های سخت افزاری توسعه
در طول دو سده گذشته ایرانیان بیش از آن که با اندیشه های غربیان در ارتباط باشند با دستاوردهای سخت افزاری و تکنولوژیک غرب مرتبط بودند. روندی که البته از شکست سپاهیان ایران در چالدران آغاز و با شکست سپاهیان ایران از روسیه تداوم یافت. آشنایی با لایه های سخت افزاری توسعه از آن رو اتفاق افتاد که نخستین دلیل عقب ماندگی ایران و خودآگاهی متعاقب آن در میدان جنگی رقم خورد که متاثر از نابرابری شگرف تسلیحاتی در دو سوی میدان بود. از آن پس بود که ایرانیان همواره در نقش وارد کننده تکنولوژی ظاهر شده و مدرنیزاسیون را بر مدرنیته اولویت بخشیدند. پیامد کار هم شکل گیری نوعی تاخر و حتی تعارض فرهنگی بود. به عبارت دیگر از آنجا که فرهنگ مدرنیته در اعماق این سرزمین نروییده بود وارد کردن تکنولوژی نه تنها ما را به کامیابی نرساند بلکه بیش از پیش بر دامنه آشفتگی ها و اسکیزوفرنی فرهنگی ما افزود و ایرانیان را تلخکام تر از گذشته به حال خود رها کرد!
نقش حاشیه ای علوم انسانی
علوم انسانی زبان دنیای مدرن محسوب می شوند لذا آشنایی عمیق با این علوم می تواند به ارتباطی موثر، فعال و سازنده با جهان امروز بینجامد. متاسفانه از همان روزی که نوعی خودآگاهی در میان نخبگان ایرانی نسبت به عقب ماندگی کشور اتفاق افتاد ما بیشتر شاهد ورود اساتید آموزش علوم پایه و مهندسی بوده ایم تا علوم انسانی! به عبارت دیگر پیشرفت تکنولوژیک غرب چنان ما را مفتون خود ساخت که از حساسیت ورزیدن نسبت به علوم انسانی غافل ماندیم! در سال های بعد از انقلاب اسلامی هم به دلیل چیرگی نوعی رویکرد غرب ستیزانه در سطوح فوقانی قدرت به جای پرداختن عالمانه به علوم انسانی نوعی بدبینی را نسبت به آنها پراکندیم و حتی کوشیدیم تا نسخه ای بدلی از آن به نام علوم انسانی اسلامی عرضه نماییم. نتیجه مشخص بود. اتلاف منابع و سرمایه ها، برتری علوم مهندسی بر علوم انسانی که اکنون غربی نامیده می شدند، و در نهایت دور ماندن از تعامل موثر با جهان در راستای دستیابی سریع تر به توسعه ای که در آن سهم سه فرهنگ ایرانی، اسلامی و مدرن به اندازه کافی ادا شده باشد!
قرار گرفتن در معرض گفتمان چپ
در دوران پس از جنگ جهانی دوم که چپ گرایی سکه رایج بازار سیاست جهان بود منطقه خاورمیانه نیز به نحو شگفت انگیزی هژمونی این گفتمان را تجربه می کرد. داعیه تفسیر علمی جهان در کنار نوید ساختن جهانی نو و انسانی تراز نوین فضایی را ایجاد کرده بود که همگی سرمایه داری را دشمن درجه یک خود قلمداد می کردند. مبارزه با امپریالیسم آمریکا از چنان مقبولیتی برخوردار شده بود که به نوعی پرستیژ تبدیل شده بود. سیطره گفتمان چپ در ایران از آن رو در عقب ماندگی ما سهیم بود که به جای دادن نقش متوازن به عوامل داخلی و خارجی، چشمان ما را یکسره بر علل داخلی بست و چشم اندازی جهانی را پیش رویمان ترسیم کرد. کم اقبالی دیگر این بود که به جای مارکسیسم غربی و انسانی ما شاهد میزبانی عقب مانده ترین خوانش ممکن ازمارکسیسم در کشور بودیم. کلیشه ای نخ نما که به ما آموخت” هدف وسیله را توجیه می کند!” یا اینکه باید همواره توطئه اندیشانه و با دلی پرکینه به سرمایه داری و غرب نگریست. چیرگی گفتمان چپ اگر چه توانست در شکل گیری نهضت های رهایی بخش در جهان سوم موثر باشد ولی از آنجا که صورت مساله توسعه در ایران را واژگونه ساخت بر عقب ماندگی بیشتر ما افزود!
فقدان گفتگو میان سنت و مدرنیته
برخلاف بسیاری از نمونه های موفق توسعه در جهان که جلوه ای از رویش مدرنیته از بطن سنت بود، ایران در دو سده اخیر شاهد تقابل هزینه افزایی از این دو بوده است. اینکه یا دولت های شبه مدرنی کوشیده اند تا مدرنیزاسیون را بر ویرانه های سنت بنا کنند و یا حکومت ضدمدرنی سعی کرد تا مدرنیته را به نفع سنتی انقلابی شده مصادره نماید! پرواضح است که هر دو تلاش چون فاقد عزمی برای شکل گیری یک گفتگوی سازنده میان سنت و مدرنیته بودند ما را به قهقرا بردند. عقب ماندگی ناشی از نزاع تاریخی میان این دو مولفه آثار زیان باری از خود به جا گذاشت از آن رو که جامعه و شخصیت ما را چندپاره ساخت. پاره هایی که نه تنها نمی توانستند به رشد شخصیت و توسعه بینجامند بلکه ما را همواره بر سر انتخاب ناگزیر میان سنت و مدرنیته سرگردان به حال خود رها می کردند. ایران امروز یک جامعه فاقد گفتگو است چون نتوانسته مدلی از زیست هم افزا و تکثر گرا از خود به نمایش بگذارد. سنت پشتوانه حکومتی یافته و با اجبار به جامعه تحمیل می شود و مدرنیته اگر چه به ناسزا از جامعه و سیاست رانده می شود ولی عملا تا پستوهای خانه های ایرانیان راه یافته و در تارو پود زندگی فردی و جمعی ما ریشه دوانده است. نتیجه این تعارض لاینحل هم البته تشدید عقب ماندگی کشور است!
نکته پایانی
اگرچه امروز دیگر این امر بدیهی به نظر می رسد که با پایان یافتن تصور باطل پیشرفت تک خطی، ما نه با” توسعه” بلکه با” توسعه ها “مواجه هستیم و هر کشوری می تواند در این مسیر مدل ویژه خود را پیاده سازد ولی اگر قرار باشد همچون چهل سال گذشته راه افراط را بپیماییم هر چه بیشتر در دام عقب ماندگی فرو می رویم. در این چهاردهه برخی کوشیدند با بی اعتنایی به تجارب ارزشمند سایر کشورها چرخ را دوباره اختراع کنند و طرحی نو دراندازند. تلاشی که آشکارا به شکست انجامید و هزینه های بسیاری بر کشور تحمیل کرد. در عصر جهانی شدن سرنوشت توسعه کشورها آنچنان با یکدیگر گره خورده است که آرزوی تک پیمایی در این مسیر بیشتر به یک تمنای محال شباهت یافته است! از همین رو خروج از وضعیت عقب ماندگی بیش از هر چیز منوط به شناخت واقع بینانه نخبگان و تصمیم سازان کشور با فرآیند جهانی توسعه و دستیابی به نوعی اجماع نخبگانی بر سر خروج از این موقعیت می باشد. به نظر می رسد با توجه به رقابت شدید جهانی فرصت زیادی برای ورود پرشتاب به عرصه توسعه یافتگی در اختیار نداریم و هر گونه اهمال و سهل انگاری در این مسیر می تواند ما را با خسارت های زیادی مواجه سازد!
سلام خسته نباشید. عالی بود. کاش رسیدگی شود. حرف دل بنده را زدید. صحیح بود مواردی که اشاره کرده بودید.منکه استفاده کردم. و کاملا هم عقیده هستم باشما
سلام.
چرا رتبه ایران در علم را نادیده گرفتید؟
نقش اپوزوسیون در تخریب کشور چیست؟
نقس دولت های غرب قبله تا کنون چه بوده و به جز مونتاژ کاری چه خاصلی داشتند؟
نقش کشور های غرب در پناه دادن به خائنین و دزدان چیست؟
نقش مردم در حمایت از تولیدگران داخلی چیست؟
جغرافیای مقاومت چگونه در خنثی سازی تحریم های دارویی موثر است؟
رابطه احکام الهی در پیشرفت همه جانبه و عدم اعتنای برخی دولت ها به این احکام کجاست؟
شاخص های اقتصادی و علمی و اجتماعی همگی در بعد از انقلاب با توجه به نقش مخرب دشمنان و خائنین عالی بوده و حل مشکلات نیاز به ایجاد قانون در زمینه شفافیت و مبارزه همه حانبه با فساد است.
الهی به امید تو
چرا باید عربستان این همه پیشرفت کند چرا باید ۹۲ هزار میلیارد دزدیده شود و هیچ کس به این موضوع اهمیت ندهد؟
با ۹۲ هزار میلیارد میتوان ۲۰ تا بهترین ورزشگاه درست کرد و جام جهانی برگزار کرد آیا پول ایران از قطر کم است چرا باید خودرو های بی کیفیت تولید شود.
چرا باید عربستان حدود ۵۰ میلیون تومان هر ماه به مردم خود بدهد و پول نفت را با مردم تقسیم کند و ما هنوز ۴۵ هزار بمانیم ؟
میدانید چرا پیشرفت کرده اند؟ چون مسئول آن ها مثل ما خائن و دزد نیستن
کار همه تمومه۱۰۰%
خیلی از کشورای مسخره مثل قزاقستان توسعه یافته تر شدند ولی بازم ما باید به حال خودمون گریه کنیم با اینهمه استعداد از هیچکس حمایت نمیشه و همگی میرن به آمریکای خائن خدمت میکنن ما باید کشوری بسیار پیشرفته تر از کشورای توسعه یافته داشته باشیم ولی ببینین پس از اینهمه سال بازم استارت نخوردیم !!
*** نخور آمریکا اگه مشکل داشت الان مردماش وضعشون این نبود و موفق نبودن در همه چیز
همش به خاطر انتخابات ملت جاهل خودمونه که کشورمون داره به جهنم تبدیل میشه !
به خدا اگه مردممون یکم مثل ژاپنیا بودن هرگز وطن فروشی نمیکردن، دوستان زیاد بحث نکنید فقط به خاطر ملت نادان و هوسباز خودمونه که تو این وضعیت هستیم
عالی بود بسیار پرمحتوا دقیق و علمی و بدون جانبداری و
تکبر و غرورهای جاهلانه شیطانی و خودخواهی و خودبینی و رفاه طلبی و عیاشی و مفتخوری و زیاده خواهی و برتری جویی و رقابتهای ناسالم اجتماعی استفاده از الفاظ زننده و تحقیر کننده و خشونت و اشوب و هرج و مرج طلبی و عدم توجه به قوانین اجتماعی و حقوق دیگران و فریب و دروغ و مسئولیت گریزی و چاپلوسی و نفاق و سرک کشیدن در زندگی دیگران و تهمت و غیبت و تخریب و تهدید دیگران و پوچگرایی و گذران عمر در مجالس دورهمی مفسدانه و عملکرد عاطفی و احساسی غیرمنطقی و جوگیر شدن با تعریف و تمجید از عوامل عقب ماندگی اخلاقی و علمی تمدن ایرانی علیرغم قدمت چندهزارساله ان است. در این سرزمین افراد برهنه بندرت دیده میشود اما افکار اکثریت برهنه است و در تمام زوایای وجود دیگران در تمام اوقات مانور میدهد حتی زمانیکه مشغول کار هستند.
سلام به دلایل اصلی و مهمی اشاره کردین. امانقش مردم دراین عقبماندگی چیست؟ چرا اروپاییان به فکرتغییر وتحصیل بودند اما در ایران نه. آیاتمامی گناه یکپارچه برگردن حاکمان است یا من ایرانی هم مقصرم؟
سلام دوستان،۸۰٪ ما ایرانیا جنسمون خرابه،برای همینه که پیشرفت نکردیم و نمی کنیم و نخواهیم کرد
عقبماندگی به دو عامل ژنتیک و محیط بستگی دارد در خصوص محیط به تربیت خانوادگی و اجتماعی بستگی دارد اما جامعه متفرق و متنوع ایرانی که هرکس ساز منافع نژاد خودرا میزند نمیتواند تمدن بمعنای وحدت اندیشه و همسویی عمل و دلسوزی و تعهد و تعامل واقعی شکل گیرد. خانه من در کنار خیابان است و صداهای وحشتناک موتور و ماشین که اگزوز خودرا دستکاری کرده اند روزی هزار بار مرا میمیراند و بدلیل همین فشارها در اینده نزدک خواهم مرد اما متاسفم فرزندانم در چنین کشور فاسدی باید زجر بکشند که پلیس و دیگر نهادها نسبت به وظایف خود بی تفاوتند. اما عوامل اطلاعات در هر سوراخ و سنبه ای اماده مقابله با منتقدان بحق هستند. عواملی که از انقلاب روایت تحریف شده اموخته و در ازای منافع ناچیز دنیوی اخرت خودرا نابود میکنند. نظام ما از اسلام فقط زن و محدودیتهای ازادی انرا دنبال میکند
خیلی از کشورای مسخره مثل قزاقستان توسعه یافته تر شدند ولی بازم ما باید به حال خودمون گریه کنیم با اینهمه استعداد از هیچکس حمایت نمیشه و همگی میرن به آمریکای خائن خدمت میکنن ما باید کشوری بسیار پیشرفته تر از کشورای توسعه یافته داشته باشیم ولی ببینین پس از اینهمه سال بازم استارت نخوردیم !!
بین آنچه در ۴۳ سال انجام شده که عمتاً حاشیه ای وغیر توسعه ای وبا انحرافات وفساد توائم بوده است وآنچه امروز برای دل جوئی وقصد جبذان مافات است ، خبلی فاصله افتاده وبه اصلاح دیر شده است وکارهای اساسی در زمان مقتضی خود انجام نگرفته وترک فعل شده وفرصت ها سوخته و منابع هدررفته است ، کار سختی در پیش است وبه راه های اساسی ۱۱۰ مورد از تعالیم ۱۱۴ گانه نیاز است که دولت به این اصول توجه ای ندارد