ویژگی‌های دوران سالمندی، مراقبت‌های خاص بهداشتی، سلامتی و پزشکی می‌طلبد. با افزایش شمار سالمندان، هزینه نگهداری از آن‌ها هم افزایش پیدا می‌کند. سیستم‌های مدیریت سلامت در کشورهای مختلف به‌دنبال یافتن راه‌حل‌هایی هستند که زندگی سالمندان باکیفیت و مستقل باقی بماند و آن‌ها بتوانند تا حد ممکن مشارکت فعال اجتماعی خود را حفظ کنند. البته ارتقای سلامت مربوط به تمام گروه‌های جمعیتی می‌شود و اگر گروه خاصی در جمعیت هدف، جهت مداخله در حوزه سلامت در اولویت قرار می‌گیرد باید دلیل معتبری داشته باشد. به‌عنوان مثال، برخی از برنامه‌ها بر جوانان، ساکنان روستاها، کارگران مشاغل سخت یا سالمندان که شرایط ویژه‌ای دارند متمرکز هستند. سال‌های زیادی نیازهای سلامت سالمندان به‌عنوان یک گروه جمعیتی مورد غفلت واقع می‌شد. بعد از دهه ۱۹۹۰ در تمامی دنیا این مشی تغییر کرد و سالمندان بدل به یکی از گروه‌های مهم هدف در دخالت‌های مراقبتی و پزشکی شدند.
در گزارش عملکرد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی که در سال۱۳۹۵ منتشر شده در خصوص مسئله سالمندی برنامه خاصی در نظر گرفته نشده است. به نظر می‌رسد سالمندان به‌عنوان یک گروه اجتماعی مجزا، از اهداف مهم نظام درمان و مراقبت در ایران نیستند. برنامه‌های مرتبط با سالمندی در ایران بیشتر توسط شهرداری‌ها در پیش گرفته می‌شود، در نتیجه این سیاست‌های در نظر گرفته شده جنبه ملی ندارند. مثلا شهرداری تهران برای سالمندان کارت منزلت در نظر گرفته که استفاده از برخی از خدمات شهری همچون اتوبوس و مترو را برای آن‌ها رایگان می‌کند، اما این برنامه‌ها پوشش سراسری ندارند. در ایران مهم‌ترین سیاست برخورد با پدیده سالمندی جمعیت، افزایش باروری برای افزایش نیروی جوان و فعال جامعه است به طوری که سیاست‌های تنظیم خانواده محدود شده و انواع برنامه‌ها در جهت افزایش نرخ باروری در پیش گرفته شده است.
اما در کشورهای توسعه‌یافته مراقبت‌های سالمندی متنوع و سراسری هستند. وزارت بهداشت انگلستان گزارش‌های متعدد و جداگانه‌ای از عملکردهای خود به‌صورت سالانه منتشر می‌کند. در این کشور، پیری جمعیت به‌عنوان مسئله‌ای که باید به آن پرداخته شود به رسمیت شناخته شده و راه‌حلی که برای مواجهه با سالمندی جمعیت در انگلستان ارائه می‌شود محدود به افزایش باروری نیست، بلکه کمک به سالمندان برای داشتن زندگی سالم‌تر، مولدتر و مستقل‌تر است. برنامه وزارت بهداشت این کشور که تا بازه زمانی ۲۰۲۰ را پوشش می‌دهد، جهت‌گیری اصلی نظام مراقبت را در راستای اهداف سبک زندگی سالم‌تر، مسئولیت‌پذیری در قبال سلامت و به‌زیستی خود و حمایت در راستای سالمندی مطلوب و مستقل تعیین می‌کند. این کشور به‌دنبال توانمندسازی، ایمن‌سازی و ارائه خدمات باکیفیت برای زندگی سالمندان است. این به این معنا نیست که این برنامه‌ریزی‌ها با هیچ مشکلی روبهرو نیست، اما چالش‌های این اهداف نیز برای برنامه‌ریزان شناخته‌شده هستند. انگلستان با مشکل پیری جمعیت به همراه پیچیده‌شدن بیماری‌ها روبهرو است که نظام را با افزایش تقاضا مواجه کرده است. پیشرفت‌های علمی و فن‌آوری به این کشور اجازه می‌دهد که بیماران بیشتری را در زمان کمتری درمان کند، اما هزینه‌ها هم بیشتر شده است. از سال ۲۰۱۰ به بعد، تعداد بیماران بیشتر از ۸۰سال، ۳۴۰هزار نفر بیشتر شده و امید به زندگی هم ۱۲ماه افزایش داشته است و این فشار را روی نظام سلامت انگلستان بیشتر می‌کند.
در استرالیا برنامه‌های سالمندی به طور هدفمند دنبال می‌شوند. مراقبت سالمندی یکی از اهداف اختصاصی سلامت در کشور استرالیاست. هدف مراقبت سالمندی، ایجاد گزینه‌های بیشتر و متعدد و بهبود دسترسی به خدمات است. در این کشور، تمامی سالمندان می‌توانند به راحتی از اطلاعاتی که به آن نیاز دارند برخوردار شوند. تمامی خدمات مربوط به سالمندان ذیل یک سامانه فراگیر توسط وزارت بهداشت ارائه می‌شود و این سامانه تنها راه دسترسی به اطلاعات و خدمات است. فراگیر و یکسان بودن در دسترسی به اطلاعات، به مسئله برابری در استفاده از خدمات سلامت کمک می‌کند.
در وب‌سایت «مراقبت سالمندی من» اطلاعاتی که سالمندان برای برخورداری از خدمات سالمندی به آن نیاز دارند به زبان بسیار ساده و با دسترسی آسان توضیح داده شده است. این امکان شامل وب‌سایت و مرکز تماسی است که به سالمندان اطللاعات کافی درباره تمامی تسهیلات و گزینه‌های ممکن که می‌توانند در اختیار داشته باشند، می‌دهد. در عین حال این برنامه امکان ملاقات حضوری در منزل را نیز فراهم می‌کند. بر این اساس سالمندی که نیاز به مشورت در انتخاب از بین گزینه‌های موجود داشته باشد، می‌تواند توسط یک کارشناس خبره از گزینه‌های خود مطلع شده و بهترین انتخاب متناسب با شرایط خود را داشته باشد. در این وب‌سایت ثبت تمامی اطلاعات مرتبط صورت می‌گیرد. برنامه دیگر این کشور برای کمک به سالمندان مراقبت خانگی است. برنامه‌ای با عنوان «ابتکارعمل مراقبت در خانه» راه‌اندازی شده است. این برنامه تلاش می‌کند امکاناتی را فراهم کند که سالمندان بیشتر بتوانند در خانه خود زندگی کنند و درهمانجا ازمراقبت‌هایی که به آن نیاز دارند برخوردار شوند. در این رابطه، تعدادی پیمانکار توسط وزارت بهداشت تعیین می‌شوند که می‌توانند خانه‌های سالمندان را طوری تجهیز کنند که این افراد بتوانند با زحمت کمتری و به‌صورت مستقل در خانه‌های خود زندگی کنند.
خلاقیت در طراحی انواع برنامه‌هایی که به سالمندان کمک می‌کند زندگی مولد و مستقل داشته باشند از ویژگی‌های سیاست‌گذاری درباره زندگی سالمندان در جهان توسعه‌یافته است. در کشور استرالیا برنامه «بازدیدکننده محلی» یکی از این برنامه‌هاست. در این برنامه، داوطلبان و کسانی که دوست دارند چنین کاری را انجام بدهند دیدارهای دوستانه و منظمی با سالمندانی دارند که در انزوا و تنهایی به سر می‌برند و هر فرد به ملاقات یک نفر سالمند می‌رود.
مراقبت سالمندی در دنیای امروز، یکی از چالش‌های مهم همه جوامع است و هیچ جامعه‌ای نمی‌تواند بدون ارائه خدمات مورد نیاز سالمندان سلامت جامعه را تامین کند. همان طور که در تجربه کشورهای مختلف مشاهده شد مراقبت‌های سالمندی تنوع زیادی دارد: زندگی مستقل، زندگی همراه با کمک، سکونت در اقامتگاه‌های سالمندی و غیره. برنامه‌های مرتبط با مراقبت سالمندی، در عین سراسری بودن، باید به جنبه‌های فرهنگی و محلی، بیش از پیش توجه کند. به‌عنوان مثال، اگرچه عنصر مستقل بودن ممکن است در کشوری همچون ایالات متحده آمریکا از بار ارزشی بسیاری برخوردار باشد، اما با توجه به فرهنگ سنتی حاکم در ایران، سالمندان ترجیح می‌دهند دوران پیری خود را در خانواده و در کنار اعضای دیگر خانواده سپری کنند. در چنین شرایطی یکی از جنبه‌های مهم سلامت سالمندی «مراقبان» آن‌هاست که باید مورد توجه ویژه واقع شوند. در هر صورت، برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری برای زندگی بهتر سالمندان، نیازمند تفکیک مراقبت سالمندی از مراقبت سلامت به طور کلی و برنامه‌ریزی هدفمند برای آن است. این مراقبت‌ها می‌توانند برای کاهش منابع دولتی و افزایش انسجام اجتماعی از نیروهای داوطلب و جوان جامعه کمک بگیرند و با برنامه‌ریزی‌های خلاق باعث شوند ارتباط بین نسل‌های جوان و سالمندان و فهم متقابل آن‌ها بیشتر و بهتر شده و از این طریق به مسئله کاهش شکاف نسلی کمک کنند.
سالمندان متفاوت؛ سالم،مستقل و مولد
فاطمه غلامرضا کاشی - دانشجوی دکترای رفاه اجتماعی
