ماهیت انسان از دید مارکس

“ماهیت انسان امری مجرد نیست که ویژه ی یک فرد خاص انسانی باشد.ماهیت انسان در واقع عبارت است از مجموعه ی کلیه ی مناسبات اجتماعی ”
معنی این تعریف آن است که انسان تنها یک موجود طبیعی و یک واحد بیولوژیک نیست.روشن است که انسان از جهت منشا پیدایش خود و از جهت مختصات فیزیولوژیک-تشریحی و قانونمندی بیولوژیک اعضاء خود با طبیعت پیوند دارد و عالیترین محصول تکامل طبیعی ست، ولی طبیعت هیچ یک از آن مختصاتی را که ما آن را “مختصات انسانی”می نامیم به انسان از ابتدای زایش داده نشده است (مانند شعور، زبان، عواطف و احساسات و حتی امکان راست راه رفتن که کودک به کمک خانواده و جامعه فرا می گیرد).در حالیکه انسان تمام محمل های ضروری را برای کسب این مختصات از اسلاف خود به ارث برده است.انسان در ورای جامعه نمی تواند به انسان بدل گردد و این امر در اثر برخی حوادث نادر که گاه فرزند انسان در میان جانوران بزرگ شده از لحاظ علمی به اثبات رسیده است. لذا انسان موجودی اجتماعی است و انسانیت وی از اجتماعیت وی جدا نیست و از آنجا که انسانیت ماهیت اوست لذا معنی سخن مارکس روشن است که می گوید ماهیت انسان مجموعه ی کلیه ی مناسبات اجتماعی است که به کلیه ی مختتصات روانی و عملی او شکل می دهد. حتی مختصات صرفا فیزیولوژیک انسان مانند دیدن ، شنیدن، خوردن، خفتن و غیره عمیقا تحت تاثیر حیات اجتماعی اوست و خصایص نوینی کسب می کند.

در جوامع مبتی بر طبقات متناقض پروسه ی شکل گیری ماهیت انسان نمیتواند کامل و همه جانبه باشد ، بلکه یک جانبه و مسخ شده است و گاه این مسخ تا آن حد می رسد که برخی از اجزاء ماهیت اجتماعی انسان از وی جدا شده و به صورت نیرویی مرموز و غریبه بر وی مسلط میشود، چیزی که در فلسفه “بیگانگی“یا آلیناسیون ( alienation)نام گرفته است . بیگانگی تبدیل محصولات انسانی(کار مولد، مناسبات اجتماعی ، موازین اخلاقی، تیوریهای علمی، اشکال شعور اجتماعی) و نیز مختصات و استعدادهای انسانی به چیزی مستقل از انسان، بیگانه از او و مسلط بر اوست.بیگانگی یک جریان موقت در تاریخست و مربوط به زمانی ست که پیوند های اجتماعی شکل خود به خودی دارد و از نظارت و کنترل انسان خارج است.هر نوع فعالیت(اعم از کار تولیدی، علم ، هنر، اداره ی امور) در این شرایط به انحصار گروه در بسته ای در می آید و لذا برای کلیه ی اعضاء دیگر جامعه به چیزی غریبه و بیگانه مبدل می گردد و در نتیجه فعالیت جامعه و محصولات آن از افراد و گروه های اجتماعی جدا و بیگانه می شود.