شاخه اي به نام «جهل شناسي» Agnotology در فلسفه وجود دارد که کمتر از «معرفت شناسي» شناخته شده است. در «جهل شناسي» به جاي بررسي اينکه چه چيزي «دانش» محسوب مي شود و معيار تمايز «دانش» از «باورهاي غلط» چيست، به بررسي جهل، انواع آن و چگونگي گسترش آنها پرداخته مي شود.
«رابرت پروکتور»، استاد دانشگاه استنفورد، کتابي در همين زمينه دارد و براي تبيين اينکه «چرا سيگار مي کشيم؟» از جهل شناسي بهره مي گيرد. او که در زمينه تاريخ علم و معرفت شناسي تخصص دارد در اين کتاب آمار و ارقامي ارائه مي کند که بسيار قابل توجه است و تحليلش را بر اين آمار استوار مي کند؛
سيگار سالانه به مرگ حدود نيم ميليون نفر در امريکا مي انجامد؛ يعني تقريباً از هر پنج مرگ، يکي با سيگار کشيدن مرتبط است که بيش از مرگ ومير ناشي از اچ.آي.وي، سوء مصرف مواد، سوء مصرف الکل و تصادف هاي رانندگي است! تعداد شهروندان امريکايي که بواسطه سيگار کشيدن از دنيا رفته اند 10 برابر افرادي است که در تاريخ جنگ هاي اين کشور کشته شده اند! سيگار علت بروز حدود 90 درصد سرطان هاي ريه است و سالانه 34 هزار نفر به دليل بيماري هاي قلبي، ناشي از در معرض دود سيگار بودن، فوت مي کنند.
با وجود چنين يافته هايي اما باز آمارها مي گويند حدود يک ميليارد نفر در جهان سيگار مي کشند. ضرر بسيار زياد سيگار از يک سو و مصرف بسيار بالاي آن از سوي ديگر، مي تواند ما را به اين نتيجه برساند که «ضعف اراده» در انسان ها بسيار رايج است.
«رابرت پروکتور» در کتاب «هولوکاست طلايي» به بررسي اين پرسش پرداخته است که چرا سيگار با وجود اين ميزان از آسيب براي سلامتي، از چنين مقبوليتي در سطح جهان برخوردار است؟ او در اين کتاب بررسي مي کند که چگونه کمپاني هاي قدرتمند و ثروتمند سيگار به روش هاي مختلف از آسيب رسيدن به منافع شان جلوگيري مي کنند. يکي از مشهورترين اين موارد، فراخوان «هنوز ثابت نشده» در ميانه سده بيستم بود. مکانيسم اين فراخوان، مکانيسمي متعارف و مقبول نزد محافظه کاران است.
زيان هاي سيگار، همانند گرمايش زمين، پارازيت امواج ماهواره اي، يا آلودگي را نمي توان با قطعيت اثبات کرد. اين ماهيت «امور تجربي» است، ولي محافظه کاران به جاي در نظر گرفتن اين خصيصه امور تجربي، در چنين مواردي مطالبه «اثبات» يا «يقين» مي کنند. در فراخوان نامبرده، کمپاني ها با تاکيد بر اينکه ضرر سيگار اثبات نشده است يا اينکه نمي توان اثبات کرد که سيگار عامل مرگ و مير است از تبليغ عليه سيگار جلوگيري کردند.
اين کتاب، همچنين به روش هايي که کمپاني هاي سيگار به جذب زنان، اقليت هاي نژادي و نوجوانان دست زدند، اشاره مي کند. کمپاني ها با معرفي سيگارهايي که نيکوتين و قير کمتري داشتند نويد آسيب کمتر به سلامتي را مي دادند در حالي که در واقع اين سيگارها کشنده تر بودند. در اين کتاب، نويسنده به ما مي گويد که تلاشي فراگير و سيستماتيک در جريان است که هدف نهايي آن «توزيع جهل» در مورد سيگار بين مصرف کنندگان اين محصول است.
اينچنين پديده هايي را در فلسفه در شاخه اي به نام «جهل شناسي» Agnotology بررسي مي کنند. برخي نهادهاي تجاري-سياسي از «جهل عمومي» منفعت کسب مي کنند. دو مثالي که پروکتور در اثر ديگر خود مي زند «بنگاه هاي مالي» و «نهادهاي نظامي» هستند. به عنوان مثال پروکتور با بررسي هاي خود نشان مي دهد که گرمايش زمين چندين دهه است که به عنوان خطري جدي شناسايي شده است ولي از معرفي اين پديده به عنوان يک خطر جدي به عموم مردم سر باز زده مي شود چرا که در آن صورت، قواعد و مقرراتي که کمپاني ها براي محافظت از محيط زيست بايد به آنها ملزم شوند مانعي براي سودشان مي شود.
پروکتور از «قوانين سري طبيعي» سخن مي گويد. منظور او از چنين قوانيني اين است که امکان دارد برخي نهادها و مراکز قدرت از وجود قوانين طبيعي جديدي آگاه شده باشند ولي آنها را با عموم مردم در ميان نگذارند چرا که ممکن است براي منافع مالي و روش هاي درآمدزايي شان اشکال ايجاد کند.
توجه به مکانيسم هاي گسترش و توزيع جهل بين عموم مردم مي تواند به ما کمک کند متوجه شويم که چرا مصرف کالايي که اين ميزان ضرر و زيان دارد بين عموم مردم رايج است. شايد به سختي بتوان مصرف کننده سيگاري را يافت که دقيقاً از تمامي ضرر و زيان هاي سيگار کشيدن آگاه باشد. اغلب افراد باورهايي کلي در مورد سيگار دارند مانند اينکه «سيگار کشيدن براي سلامت مضر است»؛ اين در حالي است که اين روزها اين سخن را تقريباً در مورد همه چيز مي شنويم، بنابراين، «باورهاي کلي» نمي توانند مانع خوبي براي مصرف سيگار باشند.
